Εφηβεία: Ποια τα στάδια;

Εφηβεία και τα στάδιά της

Η εφηβεία είναι μια μεταβατική, ουσιαστικά, περίοδος ανάμεσα στην παιδική ηλικία και την ενηλικίωση. Κατά την περίοδο αυτή συμβαίνουν μεγάλες οργανικές, σωματικές και νοητικές αλλαγές επηρεάζοντας συχνά την εικόνα του εφήβου σε επίπεδο συμπεριφοράς και αλληλεπίδρασης με το φιλικό και οικογενειακό περιβάλλον. Είναι πάντα χρήσιμο και ανακουφιστικό να γνωρίζει κανείς (εμείς οι γονείς στην προκειμένη περίπτωση!) τι να περιμένει, έτσι ώστε να είναι προετοιμασμένος αλλά και να προσαρμόσει τη δική του συμπεριφορά και αντιμετώπιση στα μέτρα και τις ανάγκες του εφήβου. Η επιστημονική κοινότητα έχει χωρίσει την εφηβεία σε διαφορετικά στάδια, για να μας διευκολύνει στην κατανόηση των αναγκών αλλά και των στόχων της κάθε περιόδου:

Στάδιο 1: Προεφηβεία (10-13 ετών)

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου τα παιδιά παρουσιάζουν μία “επιτάχυνση” στην ανάπτυξή τους. Αρχίζουν να παρατηρούν τις αλλαγές στην εμφάνιση και το σώμα τους (πρώτη τριχοφυΐα, ανάπτυξη του στήθους στα κορίτσια και των όρχεων στα αγόρια κ.λπ.). Γνωρίζουμε ότι τα κορίτσια προηγούνται –τουλάχιστον κατά την προεφηβεία– των αγοριών και οι αλλαγές αυτές μπορεί να προκαλέσουν ήπιες αντιδράσεις άγχους ή συστολής για τα παιδιά, μέχρι να τις συνηθίσουν και να τις αποδεχτούν.

Σε νοητικό επίπεδο, οι έφηβοι σε αυτήν τη φάση χρησιμοποιούν ιδιαίτερα έναν διπολικό τρόπο σκέψης, σκέφτονται δηλαδή σε αντιθέσεις άσπρου-μαύρου χωρίς πολλές αποχρώσεις του γκρι ενδιάμεσα (π.χ. τα πράγματα τους φαίνονται σωστά ή λάθος, καλά ή άσχημα, είσαι ή φίλος ή εχθρός κ.λπ.). Επανενεργοποιείται η εγωκεντρικότητα της παιδικής ηλικίας, τοποθετώντας τον ίδιο τον έφηβο στο κέντρο του κόσμου του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο έφηβος να ασχολείται ιδιαίτερα με τον εαυτό και την εμφάνισή του και κατά συνέπεια να αισθάνεται ότι παρατηρείται και κρίνεται συνεχώς από τους άλλους, συνομηλίκους και μη.

Ακόμα, κατά την προεφηβεία παρατηρείται για πρώτη φορά μια αυξημένη ανάγκη των παιδιών για ιδιωτικότητα και αυτονομία. Αρχίζει η αμφισβήτηση των ορίων που έχουν τεθεί από την οικογένεια κατά τα προηγούμενα χρόνια και εμφανίζονται οι πρώτες διεκδικήσεις για δραστηριότητες και εξόδους χωρίς την παρουσία των γονέων.

Στάδιο 2: Μέση εφηβεία (14-17 ετών)

Οι αλλαγές στο σώμα των παιδιών συνεχίζονται και τώρα πια τα αγόρια αρχίζουν να παρουσιάζουν αυξημένους ρυθμούς ανάπτυξης, εξισώνοντας τις διαφορές που υπήρχαν τα προηγούμενα χρόνια ανάμεσα στα δύο φύλα. Η φωνή των αγοριών αρχίζει να “βαθαίνει”, έχουμε την εμφάνιση της ακμής και για τα δύο φύλα, τα κορίτσια όμως βρίσκονται πια στο τέλος των σωματικών αλλαγών, αφού νωρίς κατά τη μέση εφηβεία έχουν ήδη περίοδο, η οποία σηματοδοτεί την αρχή του τέλους σε ότι αφορά τις σωματικές αλλαγές.

Κατά τη μέση εφηβεία, το ενδιαφέρον των παιδιών για τις ρομαντικές και μετέπειτα τις σεξουαλικές σχέσεις αυξάνεται και αποτελεί ένα από τα κεντρικά ζητήματα αυτής της περιόδου. Τα παιδιά ανακαλύπτουν το σώμα και τις σεξουαλικές τους προτιμήσεις, μέσα από την προσωπική εξερεύνηση και τις πρώτες σεξουαλικές τους εμπειρίες.

Οι έφηβοι σε αυτήν την ηλικία θέλουν να περνούν όλο και περισσότερο χρόνο με τους φίλους και τις παρέες τους και όλο και λιγότερο με την οικογένειά τους, ασχολούνται ιδιαίτερα με την εμφάνιση και την αποδοχή τους από τους συνομηλίκους τους, των οποίων η επιρροή είναι ιδιαίτερα αυξημένη. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τη διεκδίκηση από τη μεριά των παιδιών όλο και περισσότερης αυτονομίας και δικαιωμάτων, είναι ο λόγος που αυξάνονται οι συγκρούσεις μέσα στην οικογένεια.

Ο εγκέφαλος των παιδιών συνεχίζει να αναπτύσσεται και να ωριμάζει. Ο μετωπιαίος λοβός, όμως, το κομμάτι του εγκεφάλου που συνδέεται με ώριμες νοητικές διαδικασίες που χαρακτηρίζουν τον ενήλικο τρόπο σκέψης –όπως η λήψη αποφάσεων για σύνθετα προβλήματα, ο έλεγχος των παρορμήσεων, η επεξεργασία πολλαπλών επιλογών ή η αντίληψη επιπτώσεων μιας πράξης πριν αυτές προκύψουν– δεν έχει ακόμα φτάσει στην ολοκλήρωση της ανάπτυξής του. Έτσι, παρόλο που τα παιδιά φαίνεται να ωριμάζουν νοητικά και να το απολαμβάνουν, συζητώντας αφηρημένες έννοιες και διαφωνώντας σε πολλά με τους γονείς τους, σε καμία περίπτωση δεν έχουν φτάσει στα επίπεδα που λειτουργεί ένα πλήρως ανεπτυγμένος εγκέφαλος.

Στάδιο 3: Μετεφηβεία (άνω των 17 ετών)

Οι οργανικές και σωματικές αλλαγές έχουν πια ολοκληρωθεί για την πλειοψηφία των παιδιών μέχρι τα 17. Έχει αρχίσει να διαφαίνεται καλύτερος έλεγχος των παρορμήσεων και αρκετά βελτιωμένοι υπολογισμοί για την επίλυση προβλημάτων και την αντίληψη επιπτώσεων (δείγματα ότι ο μετωπιαίος λοβός πλησιάζει στην ολοκλήρωση της ανάπτυξής του). Με την ολοκλήρωση της ανάπτυξης, τα παιδιά παρουσιάζουν μια πιο ξεκάθαρη αίσθηση του εαυτού και της ταυτότητάς τους, αλλά και του προσωπικού τους συστήματος αξιών. Έτσι, αρχίζουν να σκέφτονται με περισσότερη προθυμία αλλά και κατανόηση των πιθανοτήτων και των δυνατοτήτων το μέλλον τους, τους στόχους τους, τα όνειρά τους. Οι φιλίες και οι ρομαντικές τους σχέσεις γίνονται πιο ουσιαστικές και σταθερές, άρα και πιο ωφέλιμες για τα ίδια τα παιδιά. Μετά τα 17 έτη, η στάση απέναντι στην οικογένεια σταματά να είναι τόσο “επαναστατική” και διαμορφώνεται πια μια διαφορετική, πιο ώριμη σχέση ανάμεσα σε γονείς και παιδιά, μια ενήλικη σχέση που θα κρατήσει μια ζωή.