Παθητική επιθετικότητα:
«Όταν θυμώνω, του κρατάω μούτρα…»
«Ωραία τα κατάφερες, πάλι έγραψες κάτω από τη βάση, μην κάνεις τον κόπο να μετρήσεις το IQ σου…»
«Κάνει ότι δεν με ακούει…»
Μπορεί και να έχετε ακούσει την έκφραση παθητική επιθετικότητα, γνωρίζετε όμως τι σημαίνει;
Σας έχει συμβεί να μην μπορείτε να εκφράσετε τις επιθυμίες σας με αμεσότητα και ειλικρίνεια; Σας έχει συμβεί αντί να εκφράζετε την επιθυμία και την προσδοκία σας ειλικρινά, να την εκφράζετε με πλάγιο τρόπο; Να ειρωνεύεστε αντί να λέτε ξεκάθαρα αυτό που θέλετε;
Αν σας έχει συμβεί κάτι από τα παραπάνω, τότε είμαι σχεδόν βέβαιη ότι θα έχετε εισπράξει και ανάλογη συμπεριφορά από το άμεσο περιβάλλον σας. Οι συμπεριφορές που χαρακτηρίζονται από παθητική επιθετικότητα είναι μεταδοτικές. Αυτή η μεταδοτικότητα, οδηγεί στη συστηματοποίηση και την εδραίωση της παθητικής επιθετικότητας ως το κυρίαρχο μοτίβο συμπεριφοράς που χαρακτηρίζει και διαμορφώνει την οικογενειακή ζωή. Εκτός από την μεταδοτικότητα, οι παθητικά επιθετικές συμπεριφορές συχνά χαρακτηρίζονται και από αυτοματοποίηση. Τι εννοώ με αυτό; Παρατηρήστε πόσες φορές η ειρωνεία με την οποία απευθύνεστε σε άλλα μέλη της οικογένειάς σας, επιστρέφει ως ειρωνεία. Παρατηρήστε πως συχνά όταν περιμένετε μια κανονική απάντηση, εισπράττετε μια απάντηση που χαρακτηρίζεται από ειρωνεία στην έκφραση του λόγου, του προσώπου, του σώματος.
Συχνά οι γονείς μού εκφράζουν παράπονα που αναφέρονται στην αυτόματη αντίδραση των παιδιών και κυρίως των εφήβων. Επειδή όμως συχνά οι γονείς χάνουν την εικόνα του τι προηγείται, αυτό που προτείνω είναι να εστιάσουν στη δική τους συνεισφορά, στην επικοινωνία και στο συνολικότερο πλαίσιο όπου εκδηλώνονται οι συμπεριφορές του εφήβου. Αυτή η μετατόπιση στην οπτική, από την απομόνωση της συμπεριφοράς του εφήβου ως «προβληματικής» στη διερεύνηση του ευρύτερου πλαισίου των σχέσεων, μας οδηγεί στο να αξιολογήσουμε τον δικό μας ρόλο στην αυτοματοποίηση των αντιδράσεων και να σχεδιάσουμε από κοινού αλλαγές με στόχο τη διαμόρφωση υγιών προτύπων επικοινωνίας.
Ας δούμε μαζί τι σημαίνει παθητική επιθετικότητα: Κάθε φορά που επικοινωνούμε με τους άλλους χωρίς να εκφράζουμε ανοιχτά τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις προσδοκίες μας, κάθε φορά που επιχειρούμε να ελέγξουμε τους άλλους, ή να τους χειριστούμε προκειμένου να ικανοποιήσουμε τις δικές μας προσδοκίες, κάθε φορά που δεν είμαστε ειλικρινείς επειδή κάνουμε δεύτερες σκέψεις, γινόμαστε παθητικά επιθετικοί.
Αν γνωρίζουμε τι σημαίνει παθητική επιθετικότητα, τότε θα μας είναι πιο εύκολο να αναγνωρίσουμε τέτοιου είδους συμπεριφορές στον εαυτό μας. Και αφού αποκτήσουμε επίγνωση της δικής μας συμβολής στα πρότυπα της παθητικά επιθετικής επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια, μπορούμε να αλλάξουμε εμείς οι ίδιοι οι ενήλικες και στην συνέχεια να δούμε και τα παιδιά μας να ακολουθούν, υιοθετώντας θετικά πρότυπα συμπεριφοράς.
Θα αναφερθώ σε συνηθισμένες παθητικά επιθετικές συμπεριφορές που θα ήταν χρήσιμο να μάθετε να αναγνωρίζετε:
- Το να κρατάει κανείς μούτρα ως απάντηση σε πράγματα που δε γίνονται όπως τα θέλει, ή ως απάντηση σε συμπεριφορές και επιλογές των άλλων που δεν εγκρίνει.
- Το να αγνοούμε κάποιον, να τον αποκόβουμε από την άμεση επικοινωνία.
- Το να αποκλείω κάποιον από κοινές δραστηριότητες.
- Το να αποφεύγω να κοιτάξω τον άλλο στα μάτια, το να κάνω ότι δεν τον ακούω, να προσποιούμαι ότι ο άλλος δεν είναι παρών.
- Το να λέω κάτι, ενώ εννοώ κάτι άλλο. Για παράδειγμα, μπορεί να πούμε κάτι θετικό με ειρωνικό ή ακόμα και σαρκαστικό τόνο στην φωνή μας. Μπορεί ακόμα να πούμε κάτι προσβλητικό για κάποιον και μετά να του δώσουμε τον χαρακτηρισμό του «αστείου».
- Το να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας με εξωλεκτικούς τρόπους, όπως ειρωνικά βλέμματα, στραβοκοίταγμα, αναστεναγμούς, χαιρέκακα χαμόγελα.
- Το να ρωτάμε δημόσια κάποιον για πλευρές της ζωής του που τον φέρνουν σε αμηχανία, το να σχολιάζουμε και να κουτσομπολεύουμε σε τρίτους και επίσης το να μιλάμε σε τρίτους για το ίδιο το άτομο και για τα προβλήματα στη μεταξύ μας σχέση, ενώ γνωρίζουμε ότι το άτομο είναι παρών και μας ακούει.
- Το να συμφωνούμε στο να προσφέρουμε τη βοήθειά μας, ενώ ταυτόχρονα ευχόμαστε να μην τα καταφέρει ο άλλος, ή ακόμα και να υπονομεύουμε με πλάγιους τρόπους τις προσπάθειές του.
- Το να συμφωνούμε σε κάτι που μας ζητείται, ενώ ταυτόχρονα αναβάλλουμε συστηματικά να ασχοληθούμε με αυτό με την δικαιολογία ότι το «ξεχάσαμε».
Συχνά, οι γονείς έχουν κρυφές προσδοκίες για τα παιδιά τους. Έχουν στο μυαλό τους μια συγκεκριμένη οπτική για το πώς θα πρέπει να είναι τα παιδιά τους. Ενώ η προσδοκία μένει κρυφή, ενώ δεν εκφράζουν με ειλικρίνεια αυτό που αισθάνονται και αυτό που θέλουν, ταυτόχρονα εκφράζουν θυμό και αίσθημα προσωπικής ματαίωσης, όταν τα παιδιά δε συμπεριφέρονται με τρόπο που να ικανοποιεί τις κρυφές τους προσδοκίες. Έτσι, και τα παιδιά μαθαίνουν να προσαρμόζονται σε ένα παθητικό επιθετικό επικοινωνιακό πλαίσιο το οποίο δεν μπορούν να ερμηνεύσουν και το οποίο τους δημιουργεί συναισθήματα ενοχής και προσωπικής ανεπάρκειας.
Γιατί λοιπόν συμπεριφερόμαστε με παθητικό επιθετικό τρόπο;
Η απάντησή μας θα εστιάσει αναπόφευκτα στην οικογένεια καταγωγής. Οι άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει σε οικογενειακό περιβάλλον που χαρακτηριζόταν από παθητικά – επιθετικά πρότυπα επικοινωνίας, έχουν μάθει ότι αυτού του είδους η έκφραση συναισθημάτων είναι κατάλληλη και σωστή. Ταυτόχρονα έχουν μάθει ότι η ανοιχτή και ειλικρινής έκφραση των συναισθημάτων μας δεν είναι σωστή. Έχουν μάθει ότι δεν είναι αποδεκτή η ανοιχτή επικοινωνία που μπορεί να περιλαμβάνει και δύσκολες καταστάσεις και δύσκολα συναισθήματα. Έτσι, τα παιδιά φτάνουν στην ενήλικη ζωή χωρίς να έχουν μάθει να εκφράζουν τα συναισθήματά τους. Χωρίς να μπορούν να αναφερθούν με ευθύ τρόπο στη δυσαρέσκεια και τη διαφωνία τους. Χωρίς να έχουν μάθει να διεκδικούν με ευθύ τρόπο και να εκφράζουν τις επιθυμίες τους.
Τα παθητικά – επιθετικά πρότυπα επικοινωνίας μπορεί να «προστατεύουν» την οικογένεια από την ανάδυση θυμού και ματαίωσης, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι τα συναισθήματα που δεν εκφράζονται εξαφανίζονται με μαγικό τρόπο.
Συχνά, σε οικογένειες όπου κυριαρχεί η παθητική επιθετικότητα ως τρόπος συνδιαλλαγής, βλέπουμε εναλλαγή περιόδων επιφανειακής ηρεμίας και φάσεων έντασης και εκρήξεων που εκλαμβάνονται από τα μέλη ως «ανεξήγητες». Οι εντάσεις φυσικά καθόλου ανεξήγητες δεν είναι, αφού προκύπτουν μέσα ακριβώς από τη συσσώρευση συναισθημάτων που δεν εκφράζονται με ευθύ και άμεσο τρόπο.
Στην πραγματικότητα, σε όλες τις οικογένειες υπάρχουν δύσκολες καταστάσεις και δύσκολα συναισθήματα.
Αν εσείς οι γονείς διαχειρίζεστε τις δύσκολες καταστάσεις και τα δύσκολα συναισθήματα με παθητικό επιθετικό τρόπο έκφρασης, τότε αυτό ακριβώς μαθαίνετε στα παιδιά σας. Τους μεταδίδετε το μήνυμα ότι η άμεση έκφραση των δύσκολων συναισθημάτων που συνοδεύουν δύσκολες καταστάσεις δεν είναι αποδεκτή και έτσι τους στερείτε τη δυνατότητα να αναπτύξουν επαρκείς δεξιότητες επικοινωνίας.
Τα παιδιά που δεν έχουν μάθει μέσα στο οικογενειακό τους περιβάλλον ότι τα δύσκολα συναισθήματα όπως ο θυμός είναι μέρος της ανθρώπινης ζωής, θα δυσκολευτούν να δημιουργήσουν ισότιμες σχέσεις στην ενήλικη ζωή τους. Είναι επίσης πιθανό να αναπαράγουν και στη δική τους οικογένεια παρόμοια πρότυπα επικοινωνίας που χαρακτηρίζονται από πλάγια έκφραση και από τη συστηματική απόπειρα για χειραγώγηση των άλλων.
Σας προτείνω λοιπόν αρχικά να ρίξετε μια προσεκτική ματιά στο παρελθόν και κατόπιν να μεταφέρετε τη ματιά σας στο παρόν. Μπείτε στην διαδικασία να ανακαλύψετε τα πρότυπα επικοινωνίας που χαρακτήριζαν την οικογένεια καταγωγής σας. Αυτή η διαδικασία θα σας οδηγήσει σε επίγνωση των προτύπων που αναπαράγετε μέσα στη δική σας οικογένεια.
Ως δεύτερο βήμα θα σας προτείνω να αναρωτηθείτε σε τι πραγματικά εξυπηρετεί η παθητική επιθετικότητα εσάς τους ίδιους και την σχέση με τα παιδιά σας και να διαμορφώσετε το κίνητρο για αλλαγή.
Και ως τελικό βήμα θα σας προτείνω να ξεκινήσετε μια διαδικασία αλλαγής. Τα παιδιά και οι έφηβοι στερούνται βασικές δεξιότητες συναισθηματικής έκφρασης και επικοινωνίας όταν μέσα στην οικογένεια κυριαρχούν παθητικά επιθετικοί ρόλοι και μοτίβα επικοινωνίας και συμπεριφοράς. Δώστε τους την ευκαιρία να μάθουν ένα υγιές πρότυπο επικοινωνίας και έκφρασης. Δώστε τους την ευκαιρία να μάθουν να εκφράζονται με ειλικρινή και διεκδικητικό τρόπο. Ταυτόχρονα δώστε την ευκαιρία αυτή και σε εσάς τους ίδιους. Δεν υπάρχει περίπτωση να μη δείτε θετική αλλαγή για το οικογενειακό σας σύστημα με το να καταργήσετε την παθητική επιθετικότητα και να υιοθετήσετε την αμεσότητα και τη διεκδικητικότητα ως το κυρίαρχο μοτίβο συνδιαλλαγής.
Πηγή: https://efiveia.gr/
Διαβάστε επίσης:
Γονείς: 3 τρόποι για να βάλετε όρια στο παιδί αποφεύγοντας την τιμωρία.
Πανελλαδικές 2023: Έχει νόημα να είναι εύκολα τα θέματα;
Τρεις και ένας οι βασικοί στόχοι των εφήβων.
Έφηβοι και Ύπνος: Πόσες ώρες ύπνου χρειάζονται.
Ποιες είναι οι δημοφιλέστερες σχολές του 2ου, 3ου και 4ου πεδίου;
